مسمومیت و درمان مسمومیت

سم ماده ای است که تاثیر سمی دارد و در صورتی که در معرض آن قرار بگیرید، به شما آسیب وارد میکند یا حال شما را خراب میکند. سمها در هر جایی وجود دارند، از شوینده های خانگی گرفته تا لوازم زیبایی و آرایشی و مواد شیمیایی صنعتی. حتی داروهایی که در دوز بالا مصرف شوند یا در زمان اشتباه مصرف شوند یا به کل به اشتباه مصرف شوند میتوانند تاثیر سمی در بدن ایجاد کنند. مواد سمی در صورتی که بلعیده شوند، استنشاق شوند، به پوست مالیده شوند یا در چشم پاشیده شوند، میتوانند به شما آسیب وارد کنند. در بیشتر موارد هر محصولی که بو دارد یا در هوا پخش میشود و میتواند استنشاق شود، باید احتمال سمی برای آن در نظر گرفت. بیش از 90 درصد از مسمومیتها در خانه اتفاق می افتند.

کودکان کم سن- این گروه از افراد در بیشترین خطر مسمومیت قرار دارند که علت آن کنجکاوی طبیعی آنها است. بیش از نیمی از مسمومیتها در کودکان در افراد زیر 6 سال اتفاق می افتد. برخی از کودکان همه چیز را میبلعند از جمله مواد غیر جذابی که سمی هستند. در صورتی که تردید دارید، بدترین حالت را در نظر بگیرید. همیشه حرف کودکتان یا شاهد دیگری مانند خواهر یا برادر کوچک یا همبازی کودکتان که میگوید فرزندتان سم خورده است، را باور کنید. بسیاری از مسمومیتها زمانی اتفاق می افتند که فرد بزرگسالی در اطراف کودک در حال مصرف یک محصول سمی است و حواسش با تلفن یا مشغولیتهای دیگر پرت میشود.

نوجوانان- این گروه از افراد نیز در خطر مسمومیت قرار دارند که هم میتواند عمدی باشد هم تصادفی و علت آن رفتارهای پر خطر و ریسک کردن این گروه سنی است. برخی از نوجوانان مسمومیت ناشی از موادی مانند استنشاق یا مصرف موادی برای تجربه نشئه شدن را تجربه میکنند. حدود نیمی از مسمومیتها در نوجوانان به عنوان تلاش برای خودکشی دسته بندی میشود که نیازمند ارزیابی کامل پزشکی است.

بزرگسالان به ویژه سالمندان- این گروه سنی نیز در خطر مسمومیت عمدی و تصادفی قرار دارند.

• الکل و مواد مخدر و غیر قانونی
• نشت گازهای سمی از اجاق و وسایل گرمایشی و اگزوز اتومبیل
• داروهایی مانند استامینوفن، آنتی بیوتیکها، داروهای سرما خوردگی و سرفه، ویتامینها، مسکنها، داروهای خواب آور و مسکنهای آرام بخش
• مواد شوینده خانگی و سایر موادی مانند مواد آرایشی، ضد یخ، مایع شیشه شوی، محصولات باغبانی و رنگ و تینر
• محصولات گیاهان دارویی

در صورتی که مسمومیت عمدی بوده است، با اورژانس و خدمات اجتماعی تماس بگیرید.  

علائم مسمومیت بسته به سن فرد، نوع ماده مسموم کننده، مقدار سمی مصرفی و مدت زمانی که از مسموم شدن گذشته است، متفاوت است. برخی از شایعترین علائم مسمومیت عبارتند از:

• تهوع و استفراغ
• کرامپ و گرفتگی
• گلو درد
• جاری شدن آب دهان
• خواب آلودگی ناگهانی، گیجی یا کاهش هوشیاری
• اضطراب، عصبی بودن، تحریک پذیری یا لرزش
• تشنج
• وجود بقایای سم یا سوختگی ناشی از آن در اطراف دهان، دندانها، چشمها یا روی پوست
• اشکال در تنفس
• سردرد

مراکز کنترل سم، بیمارستانهای با پزشک فورا مسمومیت را اطلاع میدهند. بهتر است ظرف حاوی سم را با خود به بیمارستان ببرید تا پزشک اطلاعات کاملی درباره سم داشته باشد از جمله این که ماده مسموم کننده چه بوده است و چه مقدار و کی مصرف شده است. سعی نکنید فرد مسموم را به استفراغ وادار کنید.

در هر صورت اگر به مسمومیت شک دارید، فورا به اورژانس مراجعه کنید.

کمکهای اولیه در خانه برای احتمال مسمومیت

با اورژانس تماس بگیرید. اطلاعات زیر را آماده داشته باشید تا در اختیار آنها قرار دهید:

• نام و شماره تلفن خود
• نام، سن، وزن و وضعیت سلامتی فرد مسموم شده
• نوع سم. در صورتی که سم در ظرفی قرار داشته است، نام برندی که روی آن نوشته شده و فهرست ترکیبات و نام شرکت آن را بخوانید.
• مقدار سمی که مصرف شده است
• نوع مواجهه با سم اعم از بلع، استنشاق یا تماس با چشم یا پوست
• زمان مسمومیت
• آیا فرد استفراغ کرده است یا خیر
• هر گونه اقدامات کمکهای اولیه که صورت گرفته است
• موقعیت شما و دوری از مرکز فوریتهای پزشکی

نکته: شربت اپیکاک استفاده نکنید. دیگر از این شربت برای درمان مسمومیت استفاده نمیشود. در صورتی که شربت اپیکاک در منزل دارید، از داروخانه بپرسید که چگونه محتوا و ظرف آن را دور بیندازید. هرگز ظرف آن را برای چیز دیگری استفاده نکنید. کربن فعال (Activated charcoal) نیز دیگر برای درمان مسمومیت در خانه استفاده نمیشود.

علائمی که باید در مدتی که منتظر رسیدن اورژانس هستید، مراقب آن باشید:

• علائم جدیدی بروز کرده اند
• علائم به صورتی که انتظار دارید، تمام نمیشوند  
• علائم شدیدتر یا مکرر شده اند

پیشگیری از مسمومیت

حدود 80 درصد از مسمومیتها در کودکان 1 تا 4 سال اتفاق می افتد. عادات پیشگیری از مسمومیت باید خیلی زود شروع شود، پیش از این که کودک بتواند سینه خیز راه برود. کودکان به قدری سریع رشد میکنند که گاهی اوقات پیش از این که بتوانید از آنها محافظت کنید، شروع به سینه خیز یا چهار دست و پا رفتن میکنند.

توصیه های کلی

• هرگز محصولات سمی را بدون توجه، در دسترس کودکان رها نکنید. بیشتر مسمومیتها زمانی اتفاق می افتند که یک فرد بزرگسال از محصولات سمی استفاده میکند و حواسش با کارهای دیگری مانند تلفن، زنگ در یا چیزهای دیگر پرت میشود.
• مراقب مواد متداولی که سمی هستند مانند مواد آرایشی و گیاهان آپارتمانی، باشید.
• در کابینتها و قفسه های خود از چفت و قفل کودک استفاده کنید.
• محصولات را در ظرف اولیه خود بگذارید بمانند. هرگز مواد سمی را در ظروف غذا یا شبیه غذا نگهداری نکنید.
• هرگز الکل را در دسترس کودک رها نکنید.
• برچسب روی محصول را بخوانید و به هشدارها، نحوه استفاده درست از محصول و کمکهای اولیه آن توجه کنید.
• همیشه شماره اورژانس را در کنار تلفن داشته باشید.

مسمومیت ناشی از مواد خانگی  

• مواد سمی مانند شوینده ها، مواد پاک کننده، تمیز کننده یا کودهای گیاهی را زیر سینک آشپزخانه نگهداری نکنید. آنها را دور از چشم و دسترس کودکان نگه دارید.
• در صورتی که رنگهای سربی از قبل در خانه وجود دارد، مقدار سرب خانه را ارزیابی کنید.
• برخی گیاهان خانگی و آپارتمانی و مواد شیمیایی مورد استفاده برای مراقبت از آنها (مانند کودها) در صورت بلع، سمی می باشند. مراقب باشید کودک با آنها بازی نکند.

داروها

• همه داروها و ویتامینها را دور از دسترس و دید کودک قرار دهید. استامینوفن یکی از مسمومیتهای شایع در کودکان است.
• هرگز برای کودک دارو را آب نبات و شکلات نخوانید.
• داروها را در ظرف اولیه خود نگهداری کنید.
• داروهای غیر تجویزی را بسته هایی نگهداری کنید که کودک نتواند باز کند.
• داروها را در مقابل کودک، مصرف نکنید.
• تاریخ انقضای دارو را بررسی کنید. در صورتی که دارویتان تاریخ گذشته است یا دیگر به آن نیازی ندارید، آنها را تحویل بدهید.